Speel met je leven
Wij mensen herbergen een enorm potentieel aan leervermogen en scheppingsvermogen. Mensen hebben in de loop van de tijd dan ook enorm veel bewerkstelligd. Zo zetten we mensen op de maan en maakte Rembrandt schilderijen die ons tot op de dag van vandaag beroeren. Dat potentieel brengen mensen bijvoorbeeld in de wetenschap, in de industrie, in dienstverlening en in het theater samen. Ook in scholen is dat potentieel in onderwijsteams aanwezig. Toch lukt het vaak ook niet om het scheppende vermogen van mensen te ontketenen. Wat is dat toch?
Laat ik een voorbeeld nemen. Een jaar geleden verzorgde ik een workshop voor een schoolbestuur dat me had gevraagd om een geïnteresseerde groep leraren uit het basisonderwijs te prikkelen om zoals dat heet ‘out of the box’ te denken. Om de deelnemers aan de workshop te verleiden om grensdoorbrekend te denken nam ik Cirque du Soleil als voorbeeld om op door te denken. De wordingsgeschiedenis van dit befaamde circus vertelt het verhaal van twee Canadese straatartiesten die het rigoureus anders deden dan de circustradities voorschrijven. Ze stopten met dierenshows, ze zwakten spanning en gevaar af, ze kwamen met een betere tent en ze creëerden nieuwe theatrale programma’s. In korte tijd waren ze met hun circus succesvoller dan welk ander circus ter wereld ook. In gesprek met de leraren kwamen zij tot de conclusie dat om onderwijs te maken dat werkt en deugt, ze langs vier lijnen actie zouden moeten nemen. Zo zouden ze af willen komen van de controledrift, minder bang willen zijn om kinderen te laten spelen, meer geïntegreerde programma’s en school-brede projecten willen maken, en ze zouden samenwerking willen creëren met de wereld buiten de school, zoals met het voortgezet onderwijs en met lokale ondernemers. ‘Maar zeg eens eerlijk’ riep een van de leraren uit. ‘We weten al jaren dat we het voor de kinderen anders willen doen. Waarom laten we ons dan zo ringeloren? Door het systeem? Door het team? Of door onszelf?’ Wat is nodig om wat de pedagoog Biesta ‘het prachtige risico van onderwijs’ noemt aan te gaan? Al snel kwam het gesprek op het lef dat nodig is om met je leven als leraar te spelen. Want als de mens - zoals de filosoof Peter Sloterdijk het zegt - een wezen is dat niet met het leven zoals dat gegeven is genoegen neemt, maar een wezen is dat wil oefenen om te veranderen en zichzelf te herscheppen, zou het dan niet de opgave zijn voor het onderwijs en voor iedere leraar om daar van meet af aan ruimte voor te bieden? Ruimte voor spel bijvoorbeeld. Want in het spel ontwikkelt zich een verlangen naar vrijheid. ‘Durf te spelen’ kwam op de flipover te staan. Want in het spel zit wat de mens tot mens maakt. In het spel zit de mogelijkheid om op gezette tijden boven jezelf uit te stijgen en het onwaarschijnlijke te bereiken.
Dat spelen en je zelf overtreffen heeft twee kanten. Het vraagt om stoutmoedigheid, zoals in Annie MG Schmidt’s ‘Ik ben lekker stout’. Stoutmoedig zijn is dapper zijn om grenzen te doorbreken. Stapje voor stapje of misschien zelfs met een grote sprong. Stoutmoedig zijn is ook speels zijn en iets nieuws bedenken. Het lef hebben om iets op de kaart te zetten. Dat gaat op zijn Eindhovens gezegd: ‘nie van eiges’. Stoutmoedig zijn vraagt om actie en die actie heeft altijd een prijs. Maar de beloning zal fenomenaal verwonderingwekkend zijn. Die beloning is het (her)vinden van je speelse ik. En dat is weer van onschatbare waarde voor onze kinderen.
Daarom leraar: speel met je leven.